Mammografia (w niektórych przypadkach z dodatkowymi mammografiami czyli tomosyntezą, zdjęciami celowanymi, zdjęciami powiększonymi, mammografią spektralną inaczej mammografią z kontrastem).
Czym jest mammografia?
To podstawowe badanie piersi tzw. badanie pierwszego rzutu, wykonywane u wszystkich pacjentów powyżej 40 r.ż.
Mammografia to badanie z użyciem promieni Rentgena (tak samo jak na przykład zdjęcie RTG klatki piersiowej). Różni się od innych zdjęć radiologicznych bardzo małą dawką promieniowania. Ponieważ piersi zbudowane są jedynie z tkanek miękkich i są małym narządem, do prześwietlenia ich nie potrzeba dużej dawki promieniowania. Promieniowanie które otrzymujemy w trakcie normalnej mammografii jest podobne do tego jakie otrzymamy lecąc tam i z powrotem samolotem międzykontynentalnym (czyli dosyć wysoko) z Warszawy do Chicago. Tak mała dawka promieniowania jest całkowicie bezpieczna.
Mammografia u kobiety to zdjęcie każdej piersi w dwóch projekcjach, mammografia u mężczyzny to zdjęcie każdej piersi tylko w jednej projekcji (skośnej).
Kiedy wykonujemy mammografię?
- U wszystkich pacjentek które ukończyły 40 lat i zgłaszają dolegliwości w piersiach, a w ostatnich 6 miesiącach nie miały wykonywanej mammografii. Dlaczego powyżej 40 lat? – wynika to z budowy piersi. Osoby młodsze mają tzw. gęstą budowę piersi. To znaczy ich piersi są w głównej mierze zbudowane z tkanki gruczołowej. Tkanka gruczołowa na zdjęciu mammograficznym jest biała i rak też jest biały. W miarę jak nam przybywa lat tkanka gruczołowa jest zastępowana przez tkankę tłuszczową. Tkanka tłuszczowa jest w mammografii czarna, a rak biały. W piersiach o tak zwanej budowie tłuszczowej czułość mammografii to prawie 100% (w czarnej piersi zawsze zobaczymy białego raka). U osób bardzo młodych i u tych których piersi niezależnie od wieku mają budowę gruczołową czułość mammografii spada do poniżej 50% (w białych piersiach nie zawsze zobaczymy białego raka). Większość piersi ma budowę mieszaną gruczołowo-tłuszczową lub tłuszczowo-gruczołową,
- u wszystkich pacjentów niezależnie od wieku u których zdiagnozowano raka piersi,
- u pacjentów w wieku 35-39 lat jeżeli klinicznie lub w badaniu USG obraz piersi budzi podejrzenie raka (w skali BIRADS 4 lub 5 ),
- Możemy wykonać mammografię u kobiety ciężarnej lub karmiącej piersią ale tylko na zlecenie specjalisty, jeżeli obraz kliniczny budzi podejrzenie raka nawet jeżeli w badaniu USG nie widzimy zmian podejrzanych,
- Jako badanie profilaktyczne u każdej kobiety która ukończyła 50 r.ż a przed ukończeniem 70 r.ż. raz na dwa lata. Do badania profilaktycznego nie potrzebne jest skierowanie wystarczy dowód osobisty. Niestety szansa, że zachorujemy na raka piersi po 70 r.ż. jest taka sama, a nawet większa niż wtedy gdy mamy 50 lat dlatego bardzo zachęcam panie po 70 r.ż. do wykonywania profilaktycznych mammografii raz na dwa lata.
Co widać w mammografii ?
Pytanie powinno brzmieć, jakich informacji dostarcza nam badanie mammograficzne?
Przede wszystkim mówi nam o budowie piersi. Piersi u młodej kobiety są zbudowane w przewadze z tkanki gruczołowej. Po menopauzie piersi zbudowane są w przewadze z tkanki tłuszczowej. Budowa piersi zmienia się przez całe życie co jest wynikiem ciągłych zmian w poziomie naszych hormonów. Pomiędzy naszą młodością a starością piersi będą miały budowę tak zwaną mieszaną od grzuczołowo-tłuszczowej do tłuszczowo-gruczołowej. Nie tylko wiek ma wpływ na budowę piersi, często budowa piersi u młodej kobiety będzie w przewadze tłuszczowa, a u osoby dawno po menopauzie gruczołowa. To nasze geny determinują jaką budowę piersi mamy i nie mamy na to żadnego wpływu czy w wieku 35 lat nasze piersi są o budowie tłuszczowej a u kobiety 60 letniej o budowie gruczołowej. Najczęściej jednak osoba przed 40 rokiem życie będzie miała piersi tak zwane gruczołowe, a osoba 60 letnia piersi tłuszczowe. Informacja na temat budowy piersi tak naprawdę jest informacją, jaką mamy szansę, że jeżeli w piersi jest rak to zobaczymy go w mammografii. Piersi gruczołowe w mammografii są białe – i rak też jest biały. Piersi tłuszczowe w mammografii są czarne a rak jest biały. Czułość mammografii w piersiach gruczołowych to około 48%, a w piersiach tłuszczowych około 98%, to znaczy, że w tłuszczowych piersiach prawie zawsze zobaczymy raka. Praktyczne wnioski z tego faktu to – najczęściej nie musimy robić badań dodatkowych typu USG czy rezonans piersi jeżeli w mammografii mamy tłuszczowe piersi bez zmian podejrzanych (to zależy od wskazań). Piersi gruczołowe często wymagają wykonania badań dodatkowych żeby móc z całą pewnością wykluczyć raka.
Co jeszcze widzimy w mammografii?
- obecność tak zwanych mikrozwapnień. Mammografia jest najczulszym badaniem na wykrycie mikrozwapnień niezależnie czy są to piersi o budowie tłuszczowej czy gruczołowej. Mikrozwapnienia mogą pojawić się jako pierwszy objaw raka piersi (około 15%-20% raków zaczyna się mikrozwapnieniami). Jest to tak zwana przedinwazyjna forma raka DCIS, taki rak nie daje przerzutów ani do węzłów chłonnych, ani do narządów odległych. Mikrozwapnień możemy nie zobaczyć w badaniu rezonansu magnetycznego czy USG piersi. Mammografia jest najczulszym badaniem wykrywającym mikrozwapnienia! W celu dokładnego zbadania mikrozwapnień wykonujemy zdjęcia powiększone, USG piersi i czasami konieczne jest wykonanie biopsji stereotaktycznej. Najczęściej mikrozwapnienia są naturalnym procesem starzenia się piersi, mogą też być wynikiem cukrzycy czy częścią łagodnych zmian włóknisto-torbielowatych. W mammografii zobaczymy zmianę ogniskową/zacienienie, które może być dobrze lub słabo ograniczone i które wyodrębnia się z utkania gruczołowego piersi. Czasami musimy wykonać tomosyntezę lub zdjęcie celowane z uciskiem i USG celem potwierdzenia obecności zmiany.
- w mammografii zobaczymy zmianę ogniskową/zacienienie, które może być dobrze lub słabo ograniczone, które wyodrębnia się z utkania gruczołowego piersi. Czasami musimy wykonać tomosyntezę lub zdjecie celowane z uciskiem i USG celem potwierdzenia obecności zmiany.
- innym obrazem w mammografii jest tak zwane zaburzenie utkania, taki obraz też wymaga dodatkowych badań mammograficznych i uzupełniającego, celowanego USG piersi.
Często zlecana jest mammografia dodatkowa czyli np :
- zdjęcie z uciskiem (lub zdjęcie celowane). Wykonujemy je jeżeli w mammografii nie jesteśmy pewni czy widzimy zmianę, która jest prawdziwą zmianą ogniskową w piersi lub może być wynikiem nakładania się struktur tzw. sumacji cieni. Polega ono na założeniu specjalnej nakładki i wykonaniu zdjęcia tylko małego fragmentu piersi używajac do tego nieco większego (lecz tylko punktowego) ucisku.
Obecnie to badanie zostało zastąpione tomosyntezą.
- Tomosynteza.Wykonujemy jeżeli w mammografii nie jesteśmy pewni czy widzimy zmianę która jest prawdziwą zmianą ogniskową w piersi lub może być wynikiem nakładania się struktur tzw. sumacji cieni. Tomosynteza wykonywana jest czasami zamiast mammografii klasycznej u pacjentek z gęstą budową piersi. Badanie to podobne jest do tomografii komputeroawej ciała. W uproszczeniu polega ono na serii zdjęć, trochę tak jakbyśmy pokroili pierś w plasterki i każdy plasterek zostałby prześwietlony.
- Zdjęcie powiększone. Wykonujemy jeżeli w mammografii widzimy niejednoznaczne lub podejrzane mikrozwapnienia. Polega ono na użyciu specjalnej nakładki i podobnie jak na zdjęciu celowanym widzimy fragment piersi, ale tym razem pod powiększeniem na którym dokładnie możemy ocenić charakter mikrozwapnie (podejrzane /niepodejrzane).
- Mammografia spektralna (z kontrastem).To najnowsza obrazowa metoda w diagnostyce piersi. Czasami jest używana zamiast rezonansu magnetycznego piersi. Polega na podaniu dożylnie kontrastu (tego samego co w tomografii komputerowej) i wykonaniu zdjęcia mammograficznego. Wykonujemy ją głównie u pacjentek ze zdiagnozowanym rakiem celem poszukiwania innych ognisk, u pacjentek z gęstymi piersiami (czasami zamiast mammografii klasycznej) lub gdy w mammografii klasycznej pomimo USG mamy wątpliwości.